Ieder gezinslid op een eigen eilandje

Elk kind reageert als een vader of moeder langdurig ziek is en thuis van alles verandert. Angst, verdriet, gaan zorgen, boosheid, een andere situatie opzoeken…. De ene reactie is niet beter dan de ander. En niet iedere kind wil praten, sommige willen juist met rust worden gelaten. Deze verschillende reacties worden lang niet altijd begrepen en soms veroordeeld. Zo kan tussen gezinsleden wrijving ontstaan en belandt ieder op een eigen eilandje. 

Praten over emoties

Hoog oplopende emoties bemoeilijken het praten over de gevolgen van de ziekte. Een ouder kan door de ziekte prikkelbaar zijn en buiten proportioneel boos worden om niets. Dat doet pijn. Het ene kind komt regelmatig op ziekenbezoek als de ouder langdurig in het ziekenhuis ligt, de ander nooit. Dat kan een ouder kwetsen en zulke zaken komen naar buiten tijdens ruzies. Het is niemands intentie om elkaar pijn te doen, maar dit wel gebeurt.

De kracht van vriendschap

De jongeren die deelnamen aan de VerhalenKarvaan praten vooral buitenshuis over de ziekte van hun vader of moeder. Dat gebeurt met een speciale vriend of vriendin met wie een klik is en die openstaat voor dit soort gesprekken. Vaak heeft deze vriend ook iets meegemaakt. Dat hoeft geen zieke vader of moeder te zijn. In de gesprekken gaat het om luisteren, met elkaar meeleven en gevoelens delen.

Korte gesprekjes tussendoor

Jongeren ervaren door de ziekte gelaagde en soms ook ambivalente emoties in de relatie met hun vader of moeder. Ze vertellen over wat er thuis is gebeurd en hoe ze proberen om te gaan met een situatie die niet zomaar verdwijnt. Deze gesprekken vinden meestal één op één plaats en ze zijn onderdeel van een bezoekje of uitje. Het gaat dus niet om lange gesprekken. Maar alle korte gesprekken bij elkaar vormen een vervolgverhaal. Als vriend vraag je regelmatig : “Hoe is het nu...” In dat verhaal hebben jongeren zelf de regie: ze bepalen zelf wat ze wel en niet kwijt willen.

Stichting BMP is door ouders en patiëntenorganisaties benaderd om uit te vinden hoe de stilte rond langdurige ziekte en ouderschap doorbroken kan worden. Dit heeft geleid tot het project Niet alleen ziek. De VerhalenKarvaan voor jongeren is georganiseerd met Josien Groot, GZ - psycholoog kind en Jeugd bij het OLVG en Ingeborg Douwes Centrum. Hoogt on Tour verzorgde de animatieworkshop.

De animatiefilmpjes zijn hier te zien:

Utrecht, 26 juni 2022 - Vandaag was de afscheidspicknick van de Wijkacademie Stromend Overvecht. Een middag vol getuigenissen over wat de Wijkacademie voor de dames betekend heeft. Wat overblijft is een groep vrouwen die elkaar vertrouwd en steunt en allerlei onderwerpen bespreekt. Nu en in toekomst, met eigen ideeën en opleidingen en gezamenlijke plannen.

juni 2022 - De actie voor een verblijfsvergunning voor Gunel die al 13 jaar in Nederland woont heeft succes gehad! Haar man en kinderen hebben een Nederlands paspoort. Maar zij kreeg geen verblijfsvergunning. Maar nu, na eindeloos veel rechtszaken en gesprekken voeren en documenten aanleveren is het gelukt. Günel mag blijven!

Dit wandkleed is niet plat. Het is diep. Het is niet alleen een oppervlakte, een gladde oppervlakte waar je overheen kan strijken. Het is een wereld, een horizon, een verzameling van herinneringen, gesprekken, dromen en grapjes. Door die oppervlakte heen voel je de diepte van echte mensenlevens, de mensen die eraan hebben samengewerkt en de mensen die zich er in herkennen.

Dit wandkleed is niet een symbool voor de Molenwijk. Het ís de Molenwijk. De lijnen van de lappen lopen even recht als de rechthoeken van de flatgebouwen hier. Ze lopen los van elkaar, in strakke geometrische vormen, en ze grijpen in elkaar, praten met elkaar, vormen combinaties met elkaar die er anders uitzien vanuit elke hoek dat je ernaar kijkt. Er zit ruimte tussen de lappen en de lijnen, zoals er ruimte zit tussen de flatgebouwen. Die ruimte maakt elk beeld, elke droom of herinnering zelfstandig. Elk hebben ze hun eigen bestaan. Zoals de ruimte tussen de flatgebouwen in de Molenwijk ervoor zorgt dat elk mensenleven hier zelfstandig kan bestaan. Maar nooit alleen. Nooit zonder contact met elkaar.

Tijdens de lockdowns schreef ik een boek over gastvrijheid. Vooral de winters waren zwaar. Je kon niet bij elkaar op bezoek. Je kon eigenlijk niemand ontvangen. De gastvrijheid zat ergens in de lockdown opgesloten en ik miste haar. Mijn leven werd te klein. Mijn stad werd te klein. Noord werd te klein. Elke dag leek op de vorige. Er veranderde niets meer. Terwijl ik het juist zo mooi vind dat Nederland, Amsterdam, Noord, de Molenwijk de hele tijd verandert, omdat er mensen uit de hele wereld bijkomen. Die allemaal hun eigen herinneringen, gesprekken, dromen en grapjes meenemen.

Ik schrijf ergens in dit boek:

Wat voegt een nieuwkomer toe aan het collectief bewustzijn van de stad? Woon je er al jaren, dan weet je blindelings de weg. Je kent de afstanden, de verhoudingen, de sferen. Je weet je te bewegen. De stad heeft zich in je genesteld – in je manier van lopen, van praten, van vertrekken en terugkomen, van rust zoeken en drukte, bescherming en avontuur. Zonder dat je het dagelijks beseft tekent ze de manier waarop je naar de wereld kijkt. En je bent niet de enige. Het collectief bewustzijn van de stad is een uit honderdduizenden individuele ervaringen samengesteld mozaïek. Bij elkaar maken ze de stad. En dat mozaïek is niet statisch. Het verschuift elke dag een beetje, omdat er telkens mensen verdwijnen en anderen binnenkomen.

Mijn stad, die natuurlijk niet van mij is, verandert omdat er mensen wonen die gewend zijn aan het silhouet van bergen in de verte, die vanaf hun balkon uitkeken op zee, die opschrikken van een knal, al is het een kapotte uitlaat en geen mortierinslag, die niet beter wisten dan dat je fruit en groente op straat koopt, die zijn opgegroeid met skipistes en bleekgekleurde waterijsjes, die moesten toekijken hoe hun buurman langs de kant van de weg werd geëxecuteerd.

Zonder dat er iets aan de gemeentegrenzen verandert, vermenigvuldigt de mentale ruimte van de stad zich. Er komen hier ervaringen wonen waar de stad niet op is gebouwd. Amsterdam is nooit verwoest; nu vestigen zich hier mensen die een aardbeving of burgeroorlog hebben meegemaakt, licht opgeschrikte mensen die er niet meer op vertrouwen dat de muren die vandaag nog overeind staan dat morgen ook doen. Amsterdam is opgetrokken uit de winst op veroveringen; dat de nazaten van de veroverden nu met huizenbezittersvanzelfsprekendheid langs de grachten lopen was niet voorzien. Net als de zichtlijnen worden de herinneringslijnen steeds langer, de droomlijnen en de ambitielijnen. De denkruimte van de stad wordt van binnenuit verbouwd en dagelijks mijlenver uitgebreid. 

Annie van Riel begrijpt dat. Ik denk dat er weinig mensen zijn die zo goed begrijpen wat gastvrijheid betekent. In de jaren 90 maakte ze hier een wandkleed met mensen van verschillende geloofsovertuigingen. Dertig jaar later heeft ze dat opnieuw gedaan. Omdat ze weet dat het wonen in een stad, zelfs in een flatgebouwendorp van groen en beton als de Molenwijk, inhoudt dat je nooit eeuwig dezelfde buren hebt. Dat je thuisgevoel er sterker van wordt als je niet elke dag dezelfde mensen goedemorgen wenst. Omdat ze weet dat mensen die ergens nieuw aankomen niet eeuwig gasten blijven. Er komt altijd een moment dat ze veranderen in gastheren en gastvrouwen. Dat ze zelf de mensen worden die nieuwkomers welkom heten. Dat moment komt als je in je nieuwe huis een plek vindt voor de herinneringen, gesprekken, dromen en grapjes die je hebt meegenomen. Als die onderdeel worden van de buurt waarin je bent komen wonen. Als je dan met anderen gaat samenwerken om van die buurt een dorp te maken, een flatgebouwendorp, een kleine stad in de grote stad. Een wandkleed. Een Molenwijkwandkleed.

Samengesteld uit tientallen lapjes, die vaak tijdens de lockdown werden gemaakt, thuis, in isolatie, maar met beelden die uit de hele wereld kwamen binnenvliegen.

Dat is toch precies waar kunst over gaat: handwerk op de vierkante centimeter dat spreekt voor het universum van een heel mensenleven. En als je al dat vierkantecentimeterhandwerk een plek geeft in de compositie van een collectief, toevallig bij elkaar gekomen in dezelfde oase van groen en beton, dan wordt het samen een stad. Opeens rijmt de pop met de jurk, het konijn met de koffiekan, de rups met de moskee, de vlinder met de vlag, de duif met het vliegtuig, het hart met de zon die opkomt tussen de bergen. Ze raken met elkaar in gesprek zoals de flatgebouwen, de bomen, de wandelpaden en de kunstwerken van de Molenwijk met elkaar in gesprek raken. De denkruimte van de Molenwijk is mijlenver uitgebreid. In de diepte van het wandkleed en in de verte voorbij de aardappelstempels die het omringen. Het wandkleed is de geschiedenis van de Molenwijk en haar bewoners. En het is het begin van een nieuw hoofdstuk.

Chris Keulemans, 19 mei 2022