Een kind heeft vele moeders en vaders, dit concludeer ik na een groepsgesprek in het kader van de cursus Ontwikkel een Wijkacademie voor professionals. Vier cursisten die een Wijkacademie Opvoeden willen opzetten, beantwoorden de vraag “Wie waren er belangrijk voor jou als kind?” Twee mensen luisterden welke thema’s uit de verhalen naar boven kwamen. Tot mijn verrassing speelde in deze vier verhalen het kerngezin bijna geen rol. 

 

De biologische moeder was om diverse redenen bij drie deelnemers niet de belangrijkste opvoedfiguur; deze rol werd overgenomen door een oudere zus of een vriendin van moeder. De biologische moeder was niet als opvoeder beschikbaar omdat zij bijvoorbeeld een uitputtende baan had en de dagelijkse opvoeding delegeerde aan haar eigen inwonende moeder, man en oudste dochter. Of omdat het kind een nakomertje was in een groot gezin en moeder na zeven kinderen wel klaar was met opvoeden. In dit geval werd die taak overgenomen door een oudere zus. Bij een ander was armoede de reden dat haar moeder samen met een oudere vriendin en haar kinderen een samengesteld gezin vormden. Deze vriendin was een omafiguur die de dagelijkse opvoeding op zich nam terwijl de moeder werkte om geld te verdienen. 

Onderdompelen in een andere gezinscultuur

“Ik ben niet opgevoed, maar opgegroeid”, vertelde de vierde deelnemer. Ook zij was een nakomertje maar zij woonde op een boerderij en kreeg veel vrijheid en kon haar eigen gang gaan terwijl haar ouders beiden hard werkten. Het gezin van een oom en tante noemde zij als belangrijk want daar werd gepraat en vragen gesteld. Haar oom en tante woonden in de stad en hadden een uitgaansleven: ze gingen uit bijvoorbeeld naar de bioscoop. Deze gesprekken hadden haar gevormd, vertelde zij. 

De mythe van het kerngezin

Met stijgende verbazing luisterde ik naar de verhalen. Waar was het kerngezin dat zo’n grote rol speelt in de literatuur en in mijn eigen omgeving? Zijn deze deelnemers bijzondere mensen? Maakt het zoveel verschil als je tien jaar eerder of later wordt geboren? Uit de verhalen van de twee nakomertjes kwam naar voren dat hun oudere broers en zussen veel strenger waren opgevoed. Ook was er een breuk tussen de naoorlogse generatie die bezig was met de wederopbouw en de hippie generatie die met zelfontplooiing bezig waren. De dagelijkse werkelijkheid van deze cursisten was complex en rijk want ze hadden meerdere moeders en sommige ook meerdere vaders gehad. 

 

Sarah Blaffer Hrdy schreef het boek: Een kind heeft vele moeders. Volgens haar is het unieke aan mensen dat ze de zorg met groepsgenoten gingen delen omdat ze vanwege gewijzigde omstandigheden er niet meer in hun eentje slaagden om genoeg voedsel te vergaren voor zichzelf en hun kind. Dit geldt ook voor de deelnemers: zij hadden meerdere hulpmoeders of vaders en als zij over deze belangrijke personen spraken, begonnen ze te stralen. Dit was een luisteraar opgevallen. Het gesprek maakte haar ervan bewust hoe essentieel het is om belangrijk te kunnen zijn voor iemand. Wat maakt iemand nu belangrijk? De groep kwam tot de volgende beschrijving: er was langere tijd iemand voor het kind geweest met tijd en aandacht en met wie leuke dingen werden ondernomen. De deelnemers hadden allemaal meerdere personen in hun leven gehad die langere tijd met hen hadden meegelopen die belangrijk voor hen was geweest of met wie zij zich nog steeds verbonden voelden. Zo hebben twee deelnemers een levenslange band met een oudere zus of jeugdvriendin.